BỘ TRANG PHỤC CỦA PHỤ NỮ DÂN TỘC BANA

• Bộ trang phục truyền thống của phụ nữ dân tộc Ba Na ở Phú Yên gồm có áo, váy và khăn quấn đầu, được dệt bằng chất liệu thổ cẩm. Trang phục người Ba Na tạo ấn tượng mạnh bởi mô típ hoa văn, cách bố cục và kỹ thuật phối màu, tạo ra những mảng trang trí bằng sợi vải đạt đến độ tinh xảo. Hoa văn trên trang phục Ba Na không chỉ biểu hiện tính cần cù nhẫn nại, bàn tay khéo léo, tư duy thẩm mỹ, mà còn cho thấy sự tinh tế trong việc sử dụng màu sắc, cách sắp xếp cân đối, hài hòa, sống động, với sự phong phú về loại hình mô típ khác nhau. Các mô típ hoa văn thường thấy là: hình hoa, lá, quả, hình thú, hình người, hình công cụ, hình các đường thẳng song song, đường răng cưa, đường chân rết, dấu cộng, hình vuông, hình thoi, hình tròn, hình sao,… Bộ trang phục phụ nữ Ba Na như một bức tranh thiên nhiên sinh động, gam màu rực rỡ, đường nét khỏe khoắn, mộc mạc, với điểm nhấn là các dải hoa văn chạy dọc, chạy ngang, mang tính biểu tượng cao.

  Kiểu áo truyền thống của phụ nữ Ba Na là áo chui đầu, cổ áo được khoét cao, mở rộng ở phía vai để thuận tiện khi mặc, có thêm vài hàng khuy để cài và không có ve cổ; tay áo dài và bó hẹp; thân áo ngắn chỉ chấm thắt lưng, các rìa vải hai bên sườn được khâu kín, chỉ chừa một đoạn khoảng 15cm tính từ viền dưới lên và dùng nút cài hoặc sợi vải buộc; trên thân áo cả phía trước và phía sau có nhiều dải hoa văn sặc sỡ bố trí song song và đối xứng theo chiều ngang, trong đó dải hoa văn chủ đạo nằm ở giữa thân áo. Hoa văn trên áo được dệt bởi các màu cơ bản là đen, đỏ, trắng, vàng, trong đó hai màu chủ yếu là đen và đỏ. Các họa tiết hoa văn được bố trí hài hòa, cân đối cả ở thân áo và tay áo.

  Váy (ên) có chiều dài vào khoảng 0,9m đến 1,15m, gồm hai phần chính: thân váy và thắt lưng (cạp váy). Thân váy rộng trung bình 1m, dệt nhiều màu: đen, đỏ, trắng, chàm, vàng. Hoa văn trang trí rất đa dạng, gồm các dải theo bố cục băng ngang chiếm khoảng hai phần ba diện tích váy, tập trung dày đặc ở phần từ thắt lưng xuống quá gối, tiếp đến là mảng đen để nguyên nền vải không có hoa văn, sát chân váy có đường viền nhiều màu; phía sau thân váy đắp thêm một miếng vải dệt rộng khoảng 35cm, dài khoảng 45cm. Thắt lưng váy được dệt hoa văn và hai đầu để tua trang trí, trên đai thắt lưng gắn những lục lạc đồng và nhiều chuỗi cườm. Khi mặc, đặt mép váy ở sườn bên trái, quấn một vòng quanh người từ eo bụng trở xuống, giắt cạp váy vào sườn cho chắc và để hai đầu buông thõng xuống hai bên hông. 

  Khăn quấn đầu được làm bằng tấm vải màu đen, không có hoa văn. Trên chóp có gắn cố định các hạt cườm màu trắng xếp thành 8 đường thẳng dạng tia, từ đỉnh tỏa ra xung quanh, tượng trưng cho mặt trời. Cũng từ đỉnh, các sợi chuỗi nhiều màu được gắn vào, một đầu thả tự do có kết lục lạc hoặc đồng xu. Ngoài ra, ở phần đuôi vải của chiếc khăn còn gắn nhiều vòng kim loại màu trắng. Tất cả vừa để trang trí vừa có tác dụng tạo âm thanh khi nhảy múa. Khi sử dụng, khăn được quấn gọn quanh đầu, sao cho đỉnh chóp khăn nằm ở đỉnh trán, các vòng tròn kim loại bên trái đỉnh đầu, phần đuôi vải được gấp và giắt ở đỉnh tai trái.